Pomaklar-1-

[pomaklar.com]

Yıllar önceden hatırlıyorum, Çanakkale’de henüz sigorta hastanesi yoktu, Bandırma’ya giderdik. Bandırma’da sigorta hastanesinde, siyah feraceli bir sürü kadın ve yanlarında iki yada üç erkek koridorda bekleşiyoruz. Kadınlar aralarında konuşuyorlar ama bir türlü anlamıyorum. Ne kadar bozuk bir Türkçe, diye düşündüm önce. Sonra erkeklerden birisi gruptan ayrı birisiyle Türkçe konuşunca anladım, bunlar Pomak. Biga’dan geliyorlarmış, muhtemelen bir köyünden, ama hangi köyü anlayamadım. Erkeklerin grubun dışındaki kişi veya kişilerle konuştuktan sonra kadınlara dönüp Pomakça konuşmalarından anladım ki kadınlar Türkçeyi anlamıyorlar, en azından yeterince anlamıyorlar.
Çanakkale’ye, Üniversiteye ilk atandığım yıldı, 2001. Özbek ovasında dolaşıyoruz. Yaşlı bir çobana denk geldik, masmavi gözleri… Kırık konuşmasından anladım, “sen Pomak mısın?”, diye sordum. “He ya”, dedi, ama 17 yıldır Özbek’te çoban dururmuş, kimi kimsesi yokmuş.
Öteden bu yana Çanakkale’de Pomak köyleri olduğunu bilirim. Aynı zamanda hep merak ede gelmişimdir, kimdir bu Pomaklar? Ancak bu güne değin yakinen hiç teşviki mesaim olmadı. Olanlar da ne olduklarını, nereden geldiklerini, dillerinin neye benzediğini bilemiyorlardı.
Bölümden meslektaşım Doç. Dr. Aynur KONYALI’nın liderliğini yaptığı bir proje var, “Halk Elinde Kıl Keçisi Islahı”. Proje Gelibolu Yarımadası’ndaki köylerde yürütülüyor. Projede, Eceabat’ın köyleri Alçıtepe ve Büyük Anafarta ile Gelibolu’nun köyü Karainebeyli’de birer yetiştirici var. Gelibolu’nun diğer üç köyünde ise, Tayfur, Değirmendüzü ve Yeniköy hem yetiştirici sayısı hem de hayvan sayısı daha kalabalık; bunlar Pomak köyleri.
Ancak her üç Pomak köyünün de kendilerine has özellikleri var. Tayfur’da gençler Pomakçayı pek bilmezmiş, ben soruyorum, “neden”. O sırada “ya sam Pomak” diyor keçileriyle uğraştığımız teyze, “ben Pomak’ım”.
Fark etmiştim zaten. Yeniköy’de bir ağılda çalışırken orta yaşlı sahibi ve kızıyla gelini aralarında sürekli Pomakça konuşuyorlardı. Bu yetiştirici bizi anlamadığı için ağılından bile kovdu, “izbigeyt”; sonradan öğrendik, gidin buradan, demekmiş.
Oğlunu evlendirecekmiş, oğlaklarının bir kısmını satacak. Projeye göre biz damızlık oğlak ayırıyoruz. Oğlakların hepsi elden geçiyor. O zannetmiş ki hepsi sürüde kalmak zorunda. Kızıyla gelini araya girdiler de yanlış anlamayı düzelttiler. Sonra çok iyi dost olduk…
Oğlan Pomak kızı almıyormuş; gelin İstanbul’dan gelecekmiş. Ben takılıyorum kızıyla gelinine, “nasıl anlaşacaksınız?”. Gelin diyor, “biz Türkçe bilmiyoz mu? Oğlumla bile Pomakça konuşmuyoz biz”. Dört yaşında bir oğlu varmış. “Neden”, diyorum, “yazık, dil bilmek iyidir, daha geniş düşünür insan, Türkçeyi nasıl olsa öğrenecek, en geç okulda”. Susuyor.
Tayfur’a dönersek, örneğin Değirmendüzü yada Yeniköy’de kahvehanede genellikle aralarında Pomakça konuşuyorlar; Tayfur’da Türkçe konuşuluyor. Sanırım köken farkından da kaynaklanıyor bu. Anlattıklarına göre Tayfur’da kullanılan Pomakça ile Değirmendüzü ve Yeniköy’deki Pomakça birbirinden farklıymış. Bazıları Selanik’ten, Drama’dan göçmüş, bazıları ise Kırcaali’den.
Bir sonraki yazımda Pomakların kökeninden ve Pomakçadan bahsedeceğim.

Türker Savaş
tsavas@comu.edu.tr

http://pomaknews.com/?p=7231