Pomak Halk Gerçekliğine Bakış.

[pomaklar.com]

Pomaklar en genel tanımıyla, ana gövdesi slav etnik kökenli olan,dilleri  ‘pomakça’ diye adlandırılan ,slav dilinin bir dialektini konuşan,balkanların beş ülkesine(Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye-Makedonya-Arnavutluk) yayılmış,çoğunluğu  müslüman olan bir halktır.
Pomak halkının ana gövdesini oluşturan slav kavimleri Balkan coğrafyasına 5-6 yy. larda gelmiş ve yerleşmiştir.Bu kavimleri yerleşim yerlerine göre kısaca şu şekilde sıralayabiliriz.
1-SMOLYANİLER : 5-6. yüzyılda, Mesta (Nestos-Karasu) vadisi ve Rodoplar’a yerleşmiş Slav kabilesidir. Bugünkü Bulgaristanın Kuzeyine yerleşerek ,bölgedeki diğer slav kavimleri arasında Bulgar ismini koruyarak erimeye  başlayan ( 8-9. yy. lar) Proto Bulgar(Türk kavmi olarak biliniyor) toplumunun uzun süre dışında kalmışlardır.Smolyani kavmi bu Bulgar ismi içerisinde oluşturulan yeni ulusa karşı çıkarak otonom durumlarını korumuşlardır.Buna Bogomilizm inancına sahip olmalarıda etken olmuştur.Beyaz Rusya/Ukrayna taraflarındaki  “Doğu Slavları” grubundandırlar.Rodoplar’daki Pomakların Smolyan şehri ,Beyaz Rusya’daki Smolyani yerleşimi de adını onlardan alır.
2-MİRVATSİLER:Smolyanı’lere komşu küçük bir Slav kabilesidir. Günümüzde Drama Pomakları denilen gurup bu gurup içerisinde yer almaktadır.Yaşama alanları uzun süre Draguviti ve Smolyanilerin çekişmelerine sahne olan tampon bölgeyi oluşturmuştur.Bu nedenle bir miktar Draguviti ve Smolyani unsurunun da aralarına katılarak eridiği düşünülebilir.Günümüzden örnekleme yapar isek.Drama Pomaklarının kimisi, Rodop yerleşmesi olan Sloyani dialeketine,bir kısım Drama Pomağı’da,günümüzdeki Makedonya bölgesine yerleşmiş olan Draguvitiler dialektine dilleri benzemektedir.Daha güncel bir tarifle, kimi Drama Pomakları, Makedonca(!) ya benzer konştuğunu söylerken,kimi Drama Pomağıda Bulgarcaya(!) benzer konuştuğunu düşünmektedir.Bunun altında yatan asıl sebep ,bölgedeki Pomak oluşumunda olan  slav kavimlerinin farklılıklarında yatmaktadır.Drama çevresindeki eski Pomak yerleşimlerinden Mirsinia (Ola,Platanovrisi) ve Mirsineron (Pepeleş) köy adlarının Mirvatsi’lerden gelmesi kuvvetle muhtemeldir.
3-DRAGUVİTİLER:Vardar (Makedonya) civarında yerleşen bu kabile, göç sürecinde bölgedeki konumlarını stabilleşmeden önce Smolyani’lerle giriştikleri arazi çekişmeleriyle öne çıkar. Bu çatışmalarda Smolyanilere yakın görünen Mirvatsi’ler gibi Draguvitilerin de Berizitiler le(günümüzde Pomak olan Bereznitsa köyünün ismi burdan gelmektedir) birlikte hareketleri dikkat çeker. Makedon Pomaklarının (Torbeşiler) ana gövdesinde bu kavim yer almaktadır.
4-EKSLAVONLAR:Bu kavim 5-6. yy’da Balkanlara yerleşerek ´Pomaklar açısından ilk yerleşik sisteme geçişide hayata geçirmiştir.Ekslavon kavmine kayıtlarda hemen hemen hiç rastlanmamaktadır.Sadece  Bizansa karşı yaptıkları savaşların kayıtlarında isimlerine rastlanmakta ve bugünkü Çanakkale’ye kadar olan bölgeyi hakimiyetleri altına aldıkları yazılmaktadır.Bizansla ve Bulgar oluşumana katılan slav kavimleriyle de sürekli savaş ve toprak kavgası içerisinde olması Ekslavon kavmine karşı bir düşmanlık yaratmış ve sonrasında Bizansın Anadoludan gelen Avarlarla anlaşarak Ekslavonları dağıtmaları karşılığında Balkanlara geçişleri sağlanmıştır.Avarlarla girişilen savaşlarda yenilgiye uğranılmış ve kavim iki kola ayrılarak ağırlıklı olarak Lovech,Teteven,Plevne,Shumnu bölgelerine yani kuzey Bulgaristana dağıtılmışlardır.Kalan kısımlar Makedonya taraflarına dağılmışlardır ve yakın döneme kadar söylenen Yugoslavya Pomakları (Goraniler ve Torbeshler) içerisinde yerlerini almışlardır.Makedonyada ‘Torbeş’ler ve Kosovada ise Goranlar/Goralılar(Dağlılar,Yukarılılar) isimlerini altında yaşayan gruplar içerisinde yerlerini almışlardır.Lofça Pomaklarının konuştuğu Pomakça bu yüzdendirki,Rodop Pomak dialektinden daha çok Torbeş ve Goran dialektine daha yakındır.
Pomak halkı tarih içerisinde Balkanlara inen diğer slav kavimlerinin halklaşma süreçlerinde olduğu gibi dini inanışlar ciddi etken olmuş ve Bogomilizm inancıyla birlikte en büyük ciddi kopuşu gerçekleştirmiştir.O dönemden günümüze Torbeş (Halende Makedonyada yüksek oranda Pomak ,Torbeş ismini kullanmaktadır) ismi bize emanet olarak kalmıştır.Hatta uluslararası tahrihçiler Bogomilizm inanışının özellikle belli kavimlerde ortaya çıkmasını ayrı bir halkın doğuşuna işaret olarak algılamışlar ve ünlü bogomilist Obolensky’nin belirttiği gibi” Bu mezhep özellikle Bulgar ve Yunanlılaşmış yüksek tabaka mesuplarına,yani Bulgar Boyarlar’a ve Knezler’e karşı çıkan Slav köylüler arasında çok revaç bulmaya başlamıştır.”.Başka bir kaynakta ise “.Bogomillik doğal bir evrim değil,özel şartlarda,özel amaçlarla,özel bir coğrafyada ortaya çıkmış bağımsız ve orjinal bir inanç sistemi olarak kabul edilmektedir.” şeklindeki tanımlamalar Pomakların ana gövdesini oluşturan slav kavimlerinin iradı olarak Bogomil düşüncesini kabul ederek ayrı bir örgütlenmeye gittiklerini göstermekte ve Bulgar ulusunun doğuşuna katılmayarak kendi ulusal var olma sürecini başlatmış olduklarını göstermektedirler.Ayrıca Bogomil inancının esasen ilk olarak görüldüğü yer olan Makedonya’nın Draguvit(Draguvitsa Kilisesi’nin ortaya çıktığı yer) bölgesi olması hiçte şaşırtıcı olmamaktadır.Draguviti kavminin Pomakların ana gövdesinde yer alan Slav kavimlerinden birisi olduğunu yukarıda belirtmiştik.
Osmanlının bölgeye yerleşmesiyle,Bogomil inancındaki Pomak kavimlerinin Bizans ve Bulgarlar ile yüzyıllar süren savaşlarına son vermiş ve bu bölge halkıyla olan savaş durumu islamiyete geçişlerini kolaylaştırmış,artık islam kültürlü, slav dilli bir halklaşma yönüne doğru yol almaya başlamışlardır(1300 lü yıllar).
Günümüze kadar islam inancını temel kimlik olarak almış olan Pomak halkı ,ciddi bir bilinç uyanmasını sağlayamadığından sahip olduğu ve anavatan toprakları diyebileceğimiz Rodop bölgesini kaybetmişlerdir.
Pomak halkı tarihte(1878-1886 Pomak Tamraş Cumhuriyetini deneyimini saymazsak) ne yazıkki kendi devletleşmesini sağlayamıyarak ciddi bir erime sürecine girmiş ve günümüze kadar bu süreç sürmüştür.Bundan dolayıdır ki Pomak halkı ,milyonlarla ifade edebileceğimiz bir nüfusa sahip olmalarına rahmen ,çok fazla kişi tarafından tanınmamakta ve aidiyet bilinci yüksek oranda egemen ülkelerin halklarından yana dönüşmektedir.
Yüzyıllardan beri bölgemizdeki ulus yaratma sevdasında olan Ulus-Devletçi ideolojilerinden kaynaklı asimilasyoncu politikalar tarafından Pomak halkının, kimliği yok sayılmış, dili yasaklanarak kullanılması suç sayılmış, kültürü inkâr edilmiş ve daha pek çok temel insani haklardan yoksun bırakılmıştır.
Pomak halkının da, bulundukları yerlerde kimliği ve kültürü ile birer Pomak olarak yaşamak, dilini, kültürünü serbestçe ifade etme kakkına sahiptir.
Pomak halkı ,mevcut sınırları sorgulamayan ve tüm demokratik ülkelerin vatandaşlarına tanıdıkları asgari temel insan haklarının kendilerine de uygulanmasını talep etmektedir. Bu taleplerin de ,Pomakların en doğal hakkı olduğuna inanıyoruz.
Pomak Enstitüsü / Stockholm
2011 / 10 / 30