Hale Soysü,Kavimler Kapısı,1992

[pomaklar.com]

POMAKLAR

Balkanlar’da Pomakça konuşan Müslüman’lara Pomak deniliyor.”Pomak” sözcüğüne Türkçe eserlerde;1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra,Balkanlar’dan gelen göçlerle birlikte rastlanıyor.Bulgaristan’ın bazı böldelerindeki köy ve kasabalar,Osmanlılar döneminde Pomak olarak adlandırılmış olabilir.
1840 yıllarında Balkanlar’da araştırma yapan A.Bone,kuzey Bulgaristan’da Selve ve Lofça yöresinde bulunan bazı köylere Pomak kasabaları adı verildiğinei saptadı.Bu kasabaların hangi tarihten itibaren Pomak adını taşıdığı ise bilinemiyor.
Pomak sözcüğünün anlamı ve kökeni üzerinde yapılan araştırmalar,çeşitli yorumlara neden olmuş.”Pomak”adını ilk kez açıklamaya çalışan F.Kanitz;bu sözcüğün Slavca “Pomoçi”(yardım etmek) fiilinin “pomogaçi”(yardımcı) biçiminden geldiğini ve Pomaklar’ın Osmanlı akıncı beylerine yerel savaşlarda ve fütühatlarda devamlı olarak yardımcılık yaptıkları için bu adı aldıkları ileri sürülüyor.Pomaogaçi,Balkan lehçesinde”pomağa”,daha sonra “Pomak”şeklini almış.Pomaklar’ı dil,gelenek ve ırk bakımından,Türkler’den çok Slavlar’a yakın bulması,F.Kanitz’i,bu açıklamaya sürükleyen en önemli neden olsa gerek.

Yerleşim Alanları

Balıkesir : Gönen(Sarıköy), Manyas(Merkez,Darıca,Şevketiye)
Bursa :İnegöl(Merkez)
Çanakkale :Biga(merkez), Yenice(Merkez)
Edirne :Merkez(Merkez), İpsala(İbriktepe), Keşan(Merkez)
Uzunköprü(Merkez,Çöpköy)
İstanbul :Beykoz(Merkez), Çatalca(Merkez), Silivri(Merkez)
İzmir :Bayındır(Çırpı), Kemalpaşa(Merkez)
Kırklareli :Merkez(Üsküp), Babaeski(Merkez), Demirköy
(Merkez,İğneada),Lüleburgaz (Merkez), Pehlivankö(Merkez)
Samsun :Havza(Merkez,Çakıralan)
Tekirdağ :Merkez(Banarlı,Barbaros,İnecik),Malkara(Merkez)

http://www.pomak.be/viewtopic.php?f=40&t=278

Pomaklar’ın Kökeni

Pomaklar’ın kökeni ile ilgili farklı görüşler de var.Ataları;Osmanlılar’ın Rumeli’ye yaptığı fetihlerle birlikte Rumeli’ye geçen Ahi’ler olabileceği gibi,Balkanlar’ın yerli halkı Traklar da olabilir.Türk milliyetçileri,Pomaklar’ın 11.yüzyılda Rodoplar’a yerleşmiş olan Kuman Türkleri’nin torunları olduğunu;Bulgar yazarlar ise Pomaklar’ın Müslüman Bulgarlar olduklarını ileri sürüyorlar.
Bulgar edebiyatında önemli bir yeri olan Veda Slavena adlı eserdeki öykülerin bir çoğu,Rodoplar havzası’nda geçiyor ve Pomaklar’ın eski Trak kavimlerinden geldikleri,inançları,gelenekleri anlatılıyor.Trakya’ya adını veren Traklar,M.Ö. 2000-3000 yıllarında bu bölgede kabileler halinde yaşıyorlardı.
Veda Slavena’da yer alan Pomaklar’ın eski Traklardan gelmiş olmaları görüşü,Bulgar milliyetçileri tarafından eleştiriliyor ve uydurma olarak nitelendiriliyor.Onlara göre Rodoplar’da;İslamiyet’in yaygınlaşmasından önce yalnızca Hristiyan Bulgarlar vardı.Bu nedenle,Pomaklar’ı Bulgarca konuşan Müslümanlar veya Müslüman Bulgarlar olarak tanımlıyorlar.
Ischirkoff ve F.Bayraktareviç,Pomaklar’ın yoğun yaşadığı Rodoplar’da halkın,kendisini Achiryani veya Agaryani diye adlandırdıklarını yazıyor.Bu sözcüklerin bulgarcada hiçbir anlamı yok.Ama,Milattan üç-dört yüzyıl önce eski Yunanistan’da yaşayan bir etnik grup;”Grek Agriyani” olabilir.Ayrıca “Ahi” sözcüğünün Farsça çoğulu olan”Ahiyan”(Ahiler) ,Rodoplar’daki halkın yerel ağzı ile Achiryan diye anılabilir.

Pomaklar’ın Tarihçesi

Osmanlılar 1362’de ,Pomaklar’ın yaşadığı Rodoplar üzerinde fütühat hareketini tamamladıktan hemen sonra(1385’te);Anadolu’nun çeşitli yerlerinden pek çok Yörük aşiretini alıp,bu yörelere yerleştirdiler.
Önce Konyar Yörükleri,daha sonra Akçekoyunlu,Vize,Ofçabolu,Selanik,Naldöken,Tanrıdağ ve Kocacık Yörükleri,Pomaklar’ın yaşadığı bölgelere yerleştirildiler.O tarihlerde Osmanlılar’ın etkisiyle Müslümanlığı benimseyen Pomaklar’ın bir bölümü,bu Egeli Yörük aşiretlerinin kültürel etkisi altında kalırken,bir bölümü de Yörüklerle kaynaşarak yeni bir sentez oluşturdular.
19.yüzyıl başlarına doğru Pomaklar’ın önemli bir bölümü Rodoplar ile Doğu Makedonya arasında yaşıyordu.Bunun dışında Bulgaristan’ın kuzeyinde Lofça,Plevne ve Rahova’da ;Orta Bulagaristan’da Filibe yakınlarında ve eski Selanik,Manastır ,Kosova ile İşkodra illlerinde küçük gruplar halinde oturuyorlardı.1876’da Makedonya ve Bulgaristan’da çıkan isyanlarda genellikle Rodop Türkleri ve Pomaklar büyük felaketlerle karşılaştılar.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra,1878 Berlin Sözleşmesi ile ,Sofya merkez olmak üzere ,Balkanlar ile Tuna arasında bağımsız bir Bulgar Prensliği ve Balkanlar’ın güneyinde de merkezi Filibe olmak üzere ,doğu Rumeli vilayeti oluşunca ,Pomaklar’ın oturduğu bölge;Bulgaristan,Yunanistan ve Sırbistan gibi üç devletin politik sınırları içine girmiş oldu.Bu sınır değişiklikleri ve Bulgar Devleti’nin kuruluşu sırasında,Bulgaristan ve Rumeli’in başka yerlerinden Osmanlı ülkelerine(Anadolu vb.) sığınan 700 bin göçmenin en önemli kesimini Rodop Türkleri ile Pomaklar oluşturuyordu.
1870’li yıllardan itibaren Bulagaristan’dan göç etmeye başlayarak Edirne,Kırklareli,Tekirdağ,Çanakkale,Bursa,Balıkesir,İzmir ,İstanbul,Kocaeli ve Samsun bölgelerine yerleşip köyler kuran Pomaklar’ın nüfusu,1965’te,Almanya Tübingen Enstitüsü’nce yayımlanan araştırmaya göre;23.138.
Biga’nın Işıkeli ve Arabaalan köylerinde yaşayan Pomaklar’ın dedeleri de 93 Harbi’nden kısa bir süre önce göç etmişler.Yani 1870’li yıllarda.Panslavizim hareketiyle patlak veren Hersek isyanından sonra,Müslüman halk üzerinde yıldırma ve yok etme politikası yüzünden büyük acılar içinde Filibe’yi terkederek Biga’ya gelmişler.
Işıkeli köyü ilk kurulduğunda 20 haneymiş,şimdi 90 hane.İçlerinde,sonradan gelip yerleşmiş olan Bulgaristan Filibe doğumlu Pomaklar da var.

Anadil Pomakça

Kentlerde ve kentlere yakın yerlerde oturan Pomaklar,Türkçe konuşuyorlar.Orta yaş grubu ve üzerindekiler Pomakça’yı biliyor,gençler bilmiyor.Çocuklara ise öğretilmiyor.
Ama,özellikle dağlık bölgelerdeki,tamamı Pomak olan köylerde yaşayan Pomaklar’ın günlük konuşma dili,Pomakça.Çocuklar Türkçe’yi genellikle ilkokulda öğreniyorlar.
Işıkeli Köyü’nün tamamı Pomak.Çoluk cocuk herkes Pomakça konuşuyor.Kadınların %95’i Türkçe bilmiyor.Kendisi de bir Pomak olan Işıkeli köyü öğretmeni Ahmet Balıklı,okulda Pomakça konuşan çocuklara para cezası veriyor.Ama sonuç pek olumlu değil:”Al öğretmenim şu parayı,ben Pomakça konuşacağım.”
“Çocuklara desi Pomakça anlat deyince benden iyi anlatıyorlar.Türkçe’ye gelince hiçbir şey yok.” Diyor Ahmet Balıklı.Öğrencilere Türkçe’yi öğretmeye çalışırken,kendi çocuğu şakır şakır Pomakça konuşmaya başlamış.
Pomakça,Türkçe ile Makedonca ‘nın karıştığı Bulgarca’nın bir şivesi.Kendilerine hala Pomak denmesi de,konuştukları dilden ileri geliyor.
Slav grubu içinde yer alan Pomakça’nın ,Sırp kökenli Boşnaklar’ın konuştuğu dillle çok benzerliği var.Bazı sözcükler aynı.Voda,su Mayka,anne gibi.
Pomakça bazı sözcükler:
Lab:Ekmek
Boba:Baba
Diyate:Çocuk
Kaşta:Ev
Bekare:Delikanlı
Mumiçe:Kız çocuğu
Neviasta:Gelin
Zed:Damat
Madika:Meşe
Burika:Çam
Varba:Söğüt
Smokva:Meyva ağacı

Kendileri Dokuyorlar

Biga’ya 30km uzakta bir dağ köyü olan Işıkeli ve onun 5km yukarısındaki Arabaalan köyünde yaşayan Pomaklar;dillerini,ezgilerini,giysilerini,yemek ve düğün geleneklerini koruyorlar.
Eskiden aba kumaştan kaytanlı şalvar ve kısa cepken giyen erkekler uzun süredir bu giyim biçimini bırakmışlar.Ama kadınklar,geleneklerini Pomak elbiselerini eksiksiz giymeyi sürdürüyorlar.Giysilerinin dokumalarını ve işlemelerini kendileri yapıyorlar.Kullandıkları en yoğun renkler ,kırmızı ve mor.
Pomak kadınlar “riza” denilen el dokuma giysi üzerine “pullu entari”,onun da üzerine “salta” denilen el dokuma pullu işlemeli cepken giyiyorlar.Kollarına “rekava” dedikleri bilekleri işlemeli kolluk takıyorlar,önlerine de “mendil" dedikleri işlemeli önlük.Ayaklarına giydikleri renkli işlemeli “çurap”ların yününü kendileri eğirip boyuyorlar.Başlarına, ”Plitki” ’li(saçlı), ”tumbaki” ’li (renkli yünlü,pullu süsleri olan) ”tatka” (fes) giyiyorlar.”Karpa” adlı işlemeli başlığı, ”kiçülka” (iğnelik) yardımıyla tatkaya iliştiriyorlar.
Biga’ya çok yakın olan Havdan,Yeni Çiftlik,Elmalı,Kocagür gibi Pomak köylerinde ise gelenekler kaybolmuş.Günlük hayatta iş yaparken kolaylık olsun diye basmadan şalvar giyip başına tülbent bağlayan kadınlar,düğünlerde çağdaş giysileri benimsiyorlar.Sandıktan çıkmasa da geleneksel kıyafetler anadan büyük kıza kalıyor.

Genç Kızlar Sekiz,Evli Kadınlar Dört Örgü

Kadınların evli olup olmadığı saç örgülerinden ve önlüklerinden anlaşılıyor.Genç kızlar saçına sekiz belik(örgü),yaşlılar dört belik örüyorlar.Evli kadınlar sekiz örgü yapmıyorlar,yapanlara kötü gözle bakılıyor.Yine evli kadınlar ”önleç” lerini (önlük) ters takıyor,hiçbir zaman işlemeli tarafı dışa gelmiyor.Genç kızlar farklı.İşlemeli tarafı önde.
Genç kızlar başlarını da bağlamıyor ama yaş biraz ilerleyince,kadınlar(bir yere giderken) üzerlerine “ferace” alıyorlar.Ferace ince siyah kumaştan yapılmış uzun bir pardüseye benziyor.
Düğünlerde yalnız genç kızlar oynuyor.”Biz kadınlar hiç oynamayız” diyor köylü kadınlar.
Çevre köylerden kız alıp verme yaygınlaşmış.Çevredeki Boşnak,Gagauz,Yörük,Çerkes köyleriyle kız alıp veriyorlar.Birbirlerinin düğünlerine gidiyorlar.Pomaklar diğer gruplarla aralarında anlaşmazlık olmadığını,birbirlerine sıcak baktıklarını belirtiyorlar.Geleneklerin yerleşik olduğu bazı Pomak köylerinde farklı gruplardan kız alınabilmesine karşın “dışarıya” kız verilmiyor