Yakarlı

[pomaklar.com]

İbram Onsunoğlu

İskeçe, Balkan Savaşları’ndan bu yana Müslüman Türk nüfusun Türkiye’ye yoğun göç verdiği bir bölge, ta ki kent, Yaka ve Ova boşalıncaya dek.
Bir büyük göç darbesini de, Menderes hükümetleri döneminde “serbest göç” ile yaşadı.
Daha sonra, Cunta yılları ve 1998’e dek devam eden Cunta sonrası “Büyük Kovma” sürecinde, Vatandaşlık Yasasının 19. maddesinin de katkılarıyla, göç yarası hiç dinmeden kanadı. İskeçe Balkan Kolu’nun göç öyküsü ise oldukça farklılık gösterir.
Türkiye’ye akın, Ovadaki gibi toptan bir hal almadı, bazı kısa süreli dönemler hariç, ve birkaçı dışında köyler boşalmadı.
Bunun çeşitli nedenleri var. Bir tanesi de, Balkan Kolu’nda Pomaklar arasında doğumların fazla oluşudur, öyle ki bu doğurganlık göçle verilen zaiyatı daha az hissettirmiştir.
Balkan Kolu en çok iç göç yaşadı ve yaşamaya devam ediyor.
İskeçe dağlıları, kente ve özellikle Yaka köylerine yerleşmeye başladılar, bu köylere İskeçe il sınırına yakın Rodopi köyleri de dahil.
Böylece bazı köylerde göçle oluşan boşluklar dağdan inen nüfusla tamamen dolduruldu.
Yaka’da bunlar olurken, her nedense Ova köylerine yerleşim cılız kaldı. Son on beş yıldır Ova’ya da ürkek ürkek yerleşim başladı. Dağlılar Ova’ya kesin yerleşimden önce tütüncülük ve seracılık yapmak için indiler, ardından bazıları ev satın alıp veya yeni ev yaptırıp ovalı oldular.
Aşağıda anlatacağım olay, dağlı nüfusu son yıllardaki yerleşimlerle oldukça kalabalıklaşmış olan bir İskeçe ova köyünde geçiyor, Musvaklı’da.
Dağlı nüfus üç dilli, Pomakçadan başka Türkçe ve Yunanca konuşuyor. Kendi aralarında genellikle Pomakça konuşuyorlar, ama bir dilden öbür dile kolaylıkla atlayıp, muhatablarına göre, bazen kendi aralarında bile, Pomakçadan Türkçeye, Türkçeden Yunancaya, veya tersine, zorlanmadan ve pek doğal bir şekilde geçiş yapıyorlar.
Türkçeyi gittikçe daha çok konuşmaya yönelik bir eğilim hissediliyor. Ama bazılarının Türkçesi zayıf, Yunancası daha iyi, uzun yıllar Batı Trakya dışında çalışmış, sonra İskeçe’ye dönmüş kişilerde böyle. Ve böyleleri köyde az değil. Kısacası bu köyde üç dilin de hakkı veriliyor.
Köyün kahvesi ve bakkalı aynı dükkân, müşterilere hizmet eden tesettürlü bir genç kadın, Türkçesi gayet iyi, yalnızca küçük bir aksan farkı onu ele veriyor.
Hardallı hamsi çorbası yapacağım, Selanik’te öğrendiğim, kızkardaşa da nasıl yapıldığını göstereceğim, ama Horozlu’daki evde hardal yok.
Hardal almak üzere komşu Musvaklı’daki bakkala gittim.
Hardal, Batı Trakya mutfağında kullanılmaz, biz onu sonradan öğrendik ve Yunanca olarak: “mustarda”. Tesettürlü genç kadına öyle sordum:
-Sizde mustarda bulunur mu?
-Bulunur, dedi ve yüklü raflardaki bir köşede sarı renkli hardal kutularını gösterdi.
-Bana bir tane verir misin?
-Yakarlı mı olsun, yakarsız mı?
“Yakarlı”…, bu da ne demek, ilk kez işittiğim ve bilmediğim bu sözcük karşısında şaşırır gibi oldum, ama çabuk toparlandım.
-Yakarlı, dedim hiç çaktırmadan ve içimden gülümseyerek.
“Yakıcı” demek istiyordu, yani “acılı”. Besbelli Yunancayla etkileşimden uydurulmuş-türetilmiş bir sözcük.
Yunancada acılı yiyecekler için ve acı biber için “καυτερός” sıfatı kullanılır, “yakıcı” anlamındadır. Ama Türkçede kullanılan “acı” veya “acılı” yerine veya Yunancanın etkisiyle “yakıcı” yerine “yakarlı” (!) diye türetilmiş bir sözcük. Türkçe dilbigisi kurallarına aykırı.
Şimdi ben, Yunancayla etkileşim içinde ve dilbilgisi kurallarına aykırı olarak uydurulmuşluğu üzerinde durmuyorum sözcüğün. Beni olayın gloso-psiko-sosyolojik içeriği ve yorumu ilgilendiriyor.
İskeçe dağlılarının büyük çoğunluğunun anadili Pomakçadır, Rodopi ve Evros dağlılarının tersine. Bu ikincilerde artık egemen dil Türkçedir, Pomakça büyük ölçüde yerini Türkçeye terketmiştir ve 40 yaşın altındakilerde iyi Pomakça konuşana pek rastlayamazsınız. Rodop ili ve Evroslu Pomak Gümülcine’ye veya ova köylerine yerleşince, öteden beri Pomakçayı terkedip zaten iyi bildiği Türkçeye kesin geçiş yapmaktadır.
İskeçeli Pomaklar ise, kente, Yakaya ve Ovaya yerleştiklerinde bile, orada artık Türkçeyle daha sık karşılaştıkları ve onu daha çok kullandıkları halde, kendi aralarında genellikle anadilleri Pomakçayı konuşmayı tercih etmektedirler.
Şimdi burada şöyle bir soru ortaya çıkıyor: İskeçe’nin dağlısı, köyünde anadil olarak Pomakçayı öğrenirken, onunla beraber yine aile içinde ve sokakta ikinci bir dil olarak Türkçeyle tanışıyor, bazıları yakından tanışıyor, bazıları değil, daha sonra ilkokulda Türkçe bilgisini genişletiyor. Bu süreçte acaba Türkçe ne ölçüde içselleşip bir “ikinci anadil” şeklini alıyor veya bir “yabancı dil” olarak kalıyor?
Az veya iyi bildikleri Türkçeyi “yabancı dil” düzeyinde tutanlar çok. Bunun ölçütleri nelerdir diye sormayın, söz uzayacak. Ama yine Türkçeyi içselleştirip onu “ikinci anadil” gibi kullananlar da az değil, hem de gittiçe artan bir eğilimle. Şimdi bunun ölçütleri nelerdir?
Bu konuda ahkâm kesecek durumda değilim. Ancak herhalde bir ölçüt, dilsel bir ihtiyaç karşısında yeni bir sözcük, yeni bir deyiş üretebilmek, yaratıcı olabilmek. İçselleştirmediğin bir dilde bunu yapamazsın.
“Yakarlı” sözcüğü bana bunları düşündürttü.
Yine dağlı bir genç kadından yıllar önce işittiğim, “Çocuklar nasıldır?” sorusuna ağır bir Pomak aksanıyla verdiği yanıtta kullanılan ve pek hoşuma giden deyim, “Eyidirler, başları yastıkta değil ya.”, bir başkasından ne işittim ne de okudum, böylesi bir içselleştirmenin ürünüydü.

[Temmuz 2011 - Sayı: 65]

http://www.azinlikca.net/ibram-onsunoglu/ibram-osnsunoglu-65-2.html