Pomakların kimlik sorunu Smolyan’da foruma taşındı.

[pomaklar.com]

Son yıllarda Pomak halkının kimliklerine sahip çıkması sonucu bir takım egemen ideolojiyi savunan kişi ve kurumları tedirgin etmeye başladı.Bu güne kadar Pomak ismini dahi ağzına almayanlar,artık Pomakların kimlik problemi başlıklı seminerler veya forumlar düzenlemeye başladılar.Tüm bu gelişmeler Pomak halkının doğru yolda ilerlediğinin ispatı olarak karşımıza çıkmaktadır.Pomak halkının varlık mücadelesi, dağdan düşmeye başlamış bir çığ gibidir ve her gün büyüyerek birilerinin korkulu rüyası olmaya devam edecek gibi gözükmektedir.
Son olarak 5 Nisan 2012 tarihinde Rodoplarda Smolyan şehrinde “Pomakların kimlikleri konusundaki tezler ve çağdaş tanımalamaları” başlığı altında bilimsel bir konferans düzenlendi. Rodoplardaki müslümanların isimlerinin değiştirilmesinin 40. yılı dolayısıyla yuvarlak masaya toplanan bilim adamları, akademisyen ve siyasiler asırlarca kimlikleri tartışma konusu olan bu müslümanların kimliğini ve etnik ile dini tanımlamaları, tarihi geçmişi ve kaynakları hakkında farklı görüşler öne sürdü. Konferans Alman “Friedrich Naumann” Vakfının mali desteğiyle Yeni Bulgar Üniversitesi ve Yakın Geçmişi Araştırma Enstütüsü’nün girişimiyle, aynı zamanda Smolyan milletvekili Arif Aguş’un desteğiyle yapıldı.

Üniversite okutmanları, Bilimsel Araştırmalar Merkezinden dil ve tarih uzmanları, araştırmacılar 10 saat boyunca Pomakların kimlik meselelerinin ve farklı varsayımları masaya yatırdı. Konferansa ilgi çok büyüktü. Smolyan Valisi Stefan Staykov, Hak ve Özgürlükler Hareketi milletvekilleri Arif Aguş ve Aliosman İmamov, müftüler, Sırbistan ve Türkiye’den konuşmacılar, “Friedrich Naumann” Vakfının GDA Sorumlusu Peter Bohmann ve Pomak sorunuyla ilgilenen bilim adamı ve araştırmacılar katıldı. DPS- Hak ve Özgürlükler Hareketi milletvekili Arif Aguş konuşmasında bu konferansı “Birşeyi başlatmak için yapıyoruz, bir sayfayı kapatmak için düzenliyoruz” dedi ve Rodoplarda “soya dönüş kampanyasının”hala devam ettiği şeklindeki kaygılarını ifade etti. Aguş “Biz kimlik sorununu inceleyerek, bölgede 40. yılını andığımız isim değiştirme kampanyasını kapatmak ve yeni bir temiz sayfa açmak istiyoruz” dedi.

Forumun açılışında konuşan Yeni Bulgar Üniversitesi’nden Prof. Evgeniya İvanova, Smolyan’ı özellikle seçtikleri, çünkü bu topluluğun büyük kısmının burada odaklı olduğunu vurguladı. Üniversitenin araştırmasında Bulgar müslümanlar veya Pomak olarak tanımlanan bu insanlar arasında yaptıkları ankette, katılımcıların %35’nin kendini “Pomak” adıyla tanımladıklarını, o yüzden de onlara böyle hitap etmeyi tercih ettiğini söyledi. İvanova, Rodoplarda müslümanların kimlik arayışının sürdüğünü, özellikle 90’lı yılalrdan sonra daha da yoğunlaştığını anlattı. Pomakların hem Bulgarlar, hem Türkler tarafından dışlandığını gözlemleyen profesör, bunun sonucunda “Pomak etnik grubundan” bahsedilmeye başlandığını vurguladı. Bir kesim bu insanlara “Bulgar Müslümanlar” diyor, bir kısım “Pomaklar”, bir kısım “Pomak Türkleri”, bir kısım “Bulgar Mohamedanlar”- bütün bu tanımlamaların kargaşası içinde topluluk da kendi kimliğini belirleme çalışmalarını hızlandırıyor. Bulgar Müslümanı tanımını kabul etmeyen İvanova, Bulgar kelimesinin etnik , Müslüman kelimesinin ise dini bir mevcudiyet belirtisi olduğunu, dolayısıyla etnik kimlik arayışında dini mevcudiyetin ön plana çıkarılmasını doğru bulmadığını vurguladı. Madan ve Rudozem’de kendini daha çok “Bulgar Müslümanlar” olarak tanımlarken, Kornitsa, Breznitsa, Lıjnitsa gibi yerlerde kendini “Türk” olarak belirtenlerin fazla olduğunu vurguladı.

“ Kornitsa gibi köylerde insanların kendilerini Türk olarak tanımlama keşiflerini Türkiye’ye bağlıyorlar. Oysa onların bahsettiği Türkiye, asıl günümüz Türkiye’si değil, Osmanlı imperatorluğudur. Onlar arasında hiç bir bağ yoktur tezini savundu.

Prof. İvanova “Bu insanlarda özellikle eskiden kalan travmalar var. İsim değitrime kampanyasının acıları bugün bu insanları gönüllü olarak geri çevirmiştir, hayatında şalvar giymeyen kesim bile inadına şalvar giymiş ve müslümanlığını ön plana koymuştur” dedi. Hayatında kendini Türk olarak tanımlamamış insanlar bile, bu asimilasyon zulümüne inat, kendilerini “Türk” olarak belirtmeye başlamıştır. Bir yandan Pomaklar arasında “çift pasaprtluluk” eğilimi de gözleniyor. Bir kimliğinde Bulgar adıyla, diğer kimliğinde Müslüman adıyla olanların sayısı da çok fazla. Üçüncü bir süreç te var- birçok aydın ve laik kadın, köylerine geri dönerken, hemen başörtüsünü takar ve muhafazkar atalarının giysi şekline itaat eder”. Prof. İvanova ise bütün bu süreçlerin, Pomakların kendini kanıtlama, tanımlama, kabul ettirme denemelerinin ve marjinalleşme isteklerinin belirtisi olarak gördüğünü söyledi.

Yeni Bulgar Üniversitesi’nden İrina Bokova ise Rodoplu müslümanların tanımlamalarında isim değiştirme sürecinin bazı acılarının etki yarattığını söyledi:
Bulgar müslümanlar dini olarak islam ile, etnik kimlik olarak Bulgarla bağdaştırılan bir kesim olmuştur. Etnik kimlik, asırlardan beri Bulgarlarla olan coğrafik yakınlığı ve beraber yaşamlarından da kaynaklanmıştır. Bulgar müslümanlar, din, dil hakkında farklı tezler savunuyor” şeklinde konuştu ve daha sonra “Pomak dili” tanımlamasını tırnak içerisinde söylese de, böyle bir dil olmadığına dair başka katılımcıların eleştirisini aldı. Pomak dilinin, Rodop lehçesi olarak kabul edilmesini isteyen bir kesim, bunun aslında gelişmemiş, eski Bulgarca olduğunu öne sürdüler.

Türkiye’den Trakya Üniversitesi Balkan Araştırmalar Enstütüsü Müdürü Prof.Dr. Ahmet Günşen’in “Balkan topluluğu olarak Pomaklar ve onların kendini Türk olarak algılamaları” başlıklı sunumu büyük tartışmalara yol açtı.
Pomakların genelde Türk kökenli oldukları ve doğum, düğün, cenaze gibi gelenek ve ayinlere bakıldığında Anadolu ve Orta Asya Türkleriyle büyük benzerlikler bulunduğunu söylemesi üzerine, Türk prefesör milliyetçi kesmin eleştiri yağmuruna uğradı. Smolyan Valisi Stefan Staykov, ihtirasları kapatmak niyetiyle sözü aldı ve Prof. Günşen’in sunumunu, şahsi bir tez olarak kabul ettiğini, belli bir devlet tavrı olarak görmedğini söyledi. “Biz yeni gerçekler içinde yaşamalıyız ve Türkiye ile iyi komşu ve dost olmalıyız” diyen vali, Pomakların kimliği hakkında tartışmaların gerginlik yaratmak yerine, farklılıkları silip, ortak mütbakata varılmasını istedi.Konferansa katılan akademik Georgi Markov ise, valinin iyi komşuluk çağrılarına başka bir şart getirdi ve “ İyi komşu olmak için tarihimizden ibret dersi almalıyız” dedi ve Prof. Günşen’e dönerek “Bulgaristan’a gelip Pomak Türkü arayamazsınız” ikazında bulundu. Akademik Markov, Pomak etnik grubu kurma teşebbüslerini tedirgin edici olarak niteledi ve “Bulgarlar, Bulgar olarak birleşmelidir, farklı etnik gruplara bölünmemelidir” dedi.