Sofya Sefareti'nden Hariciye Nezareti'ne tahrirat

[Misafir]

Osmanlı devlet adamları, Bulgaristan'daki Müslümanlara yönelik zulmün durdurulmasının yolunun halkı bilinçlendirmek, maariflerini düzeltmek ve böylece de hak ve hukuklarını müdafaa edebilecek duruma getirmek olduğuna kanaat getiriyorlar ve bunun için de çocukların eğitimine önem verilmesini düşünüyorlardı. Bu maksatla, Bulgar hükümetinin Müslüman çocuklara yönelik uyguladığı "Bulgarca eğitim"i kanun ve andlaşmalara aykırı bulup, iyi niyetle bağdaştıramıyorlardı.(1)
Osmanlı Hariciye Nezareti 26 Ocak 1911 tarihinde Sofya Sefareti'ne gönderdiği bir yazıda, Bulgar hükümetinin bukonuda ısrara devam ettiğini ve ne yapılması gerektiğinin araştırılması; neticesinin de acilen bildirilmesini istemiştir.(2)
Sofya Sefareti durumu Filibe Başşehbenderliği'nden tahkik ettirmiş ve 28 Şubat 1911 de Hariciye Nezareti'ne bu konuda bir rapor sunmuştur(3).
Şehbenderhane'nin hazırladığı raporda şu tespitlere yer verilmiştir:
Osmanlı hükümeti, maddi yardım yapmadığından, ahali de okumanın kıymetini bilmediğinden çoğu köylerde mektep yoktur. Meselâ, Pomaklarla meskûn 300 haneli Çukurköy'de bir tek mektep-i ibtidai bile yoktur.
Bulgarlar bu durumu fırsat bilip, Müslüman köylerinde Bulgar okulları açarak çocukları Bulgarlaştırmaktadırlar.
Osmanlı hududuna yakın köylerde çocuklar ekseri Bulgar okullarında okumakta ve günden güne Bulgarlaştırılmaktadırlar. (4)
Bu yöredeki ahali için en büyük tehlike eğitimin yetersizliğidir. ihmal edildikçe,hiç bir zulüm yapılmasa da Müslümanların perişaniyeti mutlaktır.
Sadece hudutta değil, Bulgaristan'ın her yerinde Müslümanlar ilimden, hakikatten yoksundur. Bulgaristan Müslümanlarının terakkileri maarifteki adımlarına bağlıdır. Cehalet ve maddi yetersizliklerden okul açamayan bu islâm beldelerine acilen muallimler göndermek gerekir.
Buna hükümetin doğrudan teşebbüs etmesi sorun çıkarır.
Bulgarca okutulan islâm köyleri en fazla onbeş tanedir.
Bu köylere 60 frank ile muallim tayin etmek her zaman mümkündür.
Köylüler muallimlerin iskân ve sair ihtiyaçlarını karşılayacaklarından, hükümetin senelik 500 liralık yardımı yeterli olur.
Bu hayırlı emre Şehbenderhane'nin bakması mümkündür.
Filibe'de bir de Cemiyet-islamiye vardır. Müftülük makamı bu köylerde maarif işini yürütüp köylüyü toparlayabilir.(5)
Hariciye Nezareti, Filibe Başşehbenderliği’nin konu hakkındaki mütalaasını içeren raporunu değerlendirmek üzere 6 Mart 1911'deDahiliye Nezareti'ne gönderdi.(6)
Osmanlı hükümetinin görüşmelerisonucu 18 Mayıs 1911'de Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti'ne gönderdiği tezkerede Osmanlı hududuna yakın mahallelerdeki Müslümanların ta'limi için Maarif Nezaretinin senelik 500 liralık yardım yapacağını, Bulgaristan'daki Müslümanlara bunun hangi vasıtayla ulaştırılacağının araştırılmasını istemiştir.(7)
Hariciye Nezareti ile Sofya Sefareti arasındaki bu yazışmalar ve alınan kararlar Sadaret'ten gelen 21 Kasım 1911 tarihli yazıyla onaylandı.(8
Buna göre 1912 yılından itibaren her yıl, Maarif Nezareti'nin tahsis ettiği 500 lira Sofya Sefareti vasıtasıyla Filibe Başşehbenderliği'ne gönderilecek; bu para ile muallim maaşları ödenecektir.(9)
Osmanlı hükümeti, Bulgaristan Emareti'nden gizli olarak tahsisettiği ödenek ile Müslümanların talimleriyle ilgilenmekle en azından halkın bilinçlenmesini, zulüm ve baskılar karşısında hak ve hukuklarını müdafaa edebilmeyi öğrenmesini ve nihayet aralıksız devameden göçün önlenmesini ümit ediyordu.
Fakat bu tarihlerde BalkanSavaşları'nın başlaması Hariciye Nezareti'nin teşebbüslerinin sonuçsuz kalmasına sebep olmuştur.
--------------------------------------------
*1-Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Hâriciye Siyasî Harb-i Umûmî (BOA. HR. SYS.) 306/48: Sofya Sefareti'nden Hariciye Nezareti'ne tahrirat (6Ocak 1911).
*2-BOA. HR. SYS. 306/37: Hariciye Nezareti'nden Sofya Sefareti'ne tezkere (26Ocak1911).
*3-BOA. HR.SYS. 306/33: Sofya Sefareti’nden Hariciye Nezareti’ne tahrirat (28Şubat1911).
*4-Pomaklarla ilgili geniş bilgi için bkz. A.Cevat Eren, 'Pomaklar", A, c.lX( st.1993), s.572-576.
*5-BOA. HR. SYS. 306/36: Filibe Başşehbenderliği'nden Sofya Sefareti ne tahri-rat (Şubat1911).
*6-BOA. HR. SYS. 306/34: Hariciye Nezareti'nden Dahiliye Nezareti'ne tezkere (6Mart 1911).
*8-BOA. HR. SYS. 306/32: Hariciye Nezareti'nden Sofya Sefareti'ne tezkere (18Mayıs1911).
*9-BOA. HR. SYS. 306/38: Sadaret'ten Hariciye Nezareti'ne tezkere (13 Mayıs1912); 306/40: Hariciye Nezareti'nden sadarete tahrirat (11 Şubat 1912).